6 czerwca 2023 r. w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich odbyła się konferencja prasowa, w trakcie której RPO Marcin Wiącek i przedstawiciele organizacji społecznych złożyli podpisy pod apelem w sprawie dostępności wyborów. Wśród sygnatariuszy był dr Krzysztof Kurowski, przewodniczący Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami.

– To jest jeden z najważniejszych, o ile nie najważniejszy dokument, jaki podpisuję od czasu, gdy objąłem urząd Rzecznika. To jest wołanie o ochronę poszanowania godności człowieka i serdecznie zachęcam do wsparcia tej inicjatywy – powiedział Marcin Wiącek, składając swój podpis pod apelem.

Apel jest rezultatem debaty „Wybory dostępne dla wszystkich?”, która 29 marca br. miała miejsce w Biurze Rzecznika. Wzięli w niej udział eksperci i przedstawiciele osób z niepełnosprawnościami oraz ich rzecznicy działający w organizacjach pozarządowych.

Prawo każdego obywatela

Konferencję 6 czerwca otworzył Marcin Wiącek, który zauważył, że według oficjalnych danych w Polsce żyje ponad 3 mln osób z niepełnosprawnościami. Dodał jednak, że w rzeczywistości jest ich dużo więcej.

– Konstytucja RP mówi o zasadzie powszechności wyborów, przyznaje każdemu obywatelowi prawo do czynnego i biernego wzięcia udziału w wyborach – mówił.

Przypomniał, że Polska od prawie 11 lat jest też stroną Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami.

– Wszyscy Rzecznicy Praw Obywatelskich, od samego początku, kiedy ten urząd istnieje, podejmują działania na rzecz zapewnienia dostępności wyborów dla wszystkich osób z niepełnosprawnościami – zauważył Marcin Wiącek.

Niepokojące dane

Dodał, że od 2007 r. Biuro RPO prowadzi monitoring lokali wyborczych po to, aby sprawdzić, czy lokale wyborcze są w odpowiedni sposób dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

– Nie tylko chodzi o respektowanie przepisów prawa, ale też zwykłą ludzką empatię i potrzebę dostrzeżenia tego, że część wyborców powinna oddać głos w warunkach komfortowych, odpowiadających ochronie godności człowieka – tłumaczył.

Zauważył, że dane widniejące w raportach z monitoringów są bardzo niepokojące.

– Ostatni monitoring z 2019 r. wykazał, że ok. 80 proc. badanych lokali nie było w odpowiedni sposób dostosowanych – zaznaczył.

Dodał, że nie chodzi wyłącznie o sam lokal wyborczy, ale również jego otoczenie. Tłumaczył, że mogą zdarzyć się sytuacje, że budynek, w którym odbywa się głosowanie, jest w odpowiedni sposób dostosowany, ale dostęp czy dojazd do niego jest utrudniony, a nawet niemożliwy.

Wybory nie są dostępne dla wszystkich

Rzecznik przypomniał, że o dostępności wyborów rozmawiali uczestnicy debaty zorganizowanej przez Biuro RPO i Międzynarodowy Instytut Społeczeństwa Obywatelskiego (MISO) w marcu tego roku.

– Konkluzje z tej debaty były jednoznaczne. Wybory nie są dostępne dla wszystkich, nie są dostępne dla wielu ludzi z niepełnosprawnościami – zaznaczył.

Dodał, że uczestnicy tej debaty przedstawili postulat, aby sformułować apel do instytucji państwowych, mediów, organizacji pozarządowych, komitetów wyborczych, obywateli.

– Apel nie tylko o stosowanie przepisów prawa, ale również o to, aby mówić o całym procesie wyborczym. Nie tylko o samym akcie głosowania, ale i o kampanii wyborczej, o udziale osób z niepełnosprawnościami w procesie wyborczym, zarówno jako obywateli chcących oddać głos, jak też obywateli chcących skorzystać z prawa do kandydowania – podkreślił. – Dziś spotykamy się po to, aby podpisać ten apel i aby uświadomić wszystkim, że duża część obywateli Polski chce skorzystać z prawa wyborczego na równi z innymi. A pryncypia konstytucyjne i uniwersalne wartości, jak godność człowieka, przemawiają za tym, aby zrobić wszystko, aby ten cel został zrealizowany – podkreślił Marcin Wiącek.

Podpisz apel!

Treść apelu odczytały wspólnie przedstawicielki Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (PSONI): Monika Zima-Parjaszewska, prezeska Zarządu Głównego PSONI, a także wiceprezeska Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami, oraz self-adwokatka Katarzyna Łozińska.

Obok Rzecznika Praw Obywatelskich podpis pod apelem złożyli: Monika Zima-Parjaszewska, Bartosz Marganiec, działacz na rzecz praw Głuchych, Robert Więckowski, wiceprezes Zarządu Fundacji Kultury bez Barier, Edward Bolak z inicjatywy Nasz Rzecznik, Krzysztof Dobies, dyrektor generalny Fundacji Avalon, Michał Kiśluk, dyrektor zarządzający Międzynarodowego Instytutu Społeczeństwa Obywatelskiego (MISO), Krzysztof Kotyniewicz, prezes Zarządu Głównego Polskiego Związku Głuchych, Krzysztof Kurowski, przewodniczący Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami, Ewa Pawłowska, prezes Zarządu Fundacji Integracja, oraz Monika Szczygielska, specjalistka ds. dostępności.

Apel może w internecie podpisać każdy zainteresowany pełną dostępnością wyborów.

Apel w polskim języku migowym (PJM).

Poniżej prezentujemy pełną jego treść:

APEL – Wybory dostępne dla wszystkich!

Art. 29 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych mówi, że osoby z niepełnosprawnościami mają takie samo prawo jak inni do udziału w polityce i życiu publicznym. Chcą głosować i być wybieranymi do różnych władz.

O wyborach państwo musi informować w różnych formach. W takich, jakie są potrzebne różnym osobom.

Ten apel jest rezultatem debaty, która odbyła się 29 marca tego roku „Wybory dostępne dla wszystkich?”. Podpisujemy go przekonani, że wszyscy możemy sprawić, by wybory stały się bardziej dostępne dla osób z niepełnosprawnościami.

Apelujemy do:

• instytucji, które mają wpływ na wybory dostępne dla wszystkich;
• komitetów wyborczych o dostępne dla wszystkich materiały, o spotkania w miejscach dostępnych, o uwzględnienie na listach osób z niepełnosprawnościami;
• mediów o dostępność debat i materiałów informacyjnych;
• organizacji społecznych o prowadzenie akcji informacyjnych;
• obywatelek i obywateli o wrażliwość na potrzeby osób z naszego najbliższego otoczenia: sąsiadów, znajomych, rodzin;
• osób z niepełnosprawnościami. Ważny jest Wasz głos i zaangażowanie. Dostępne wybory to nasza wspólna sprawa.

Wybory są świętem demokracji. Osoby z niepełnosprawnościami chcą i mają prawo w nich uczestniczyć na równi z innymi.

Dołącz do koalicji na rzecz dostępnych wyborów.

Podpisz Apel „Wybory dostępne dla wszystkich!

Główne postulaty

Potrzebujemy uwzględnienia osób z niepełnosprawnościami wśród kandydatów na posłów i senatorów. Nic o nas bez nas!

Potrzebujemy informacji o programach komitetów wyborczych i kandydatach.

Komitety wyborcze powinny zadbać o:

• przygotowanie materiałów, także stron internetowych, z uwzględnieniem języka prostego i różnych sposobów porozumiewania się osób z niepełnosprawnościami;
• organizowanie spotkań wyborczych w miejscach dostępnych, z udziałem tłumacza polskiego języka migowego.

Nadawcy telewizyjni i radiowi powinni dbać:

• o dostępność programów informacyjnych w jak największym zakresie;
• o przygotowanie audycji, materiałów i transmisji debat wyborczych w taki sposób, żeby osoby z różnymi niepełnosprawnościami mogły z nich korzystać i rozumieć ich treść. Język debat powinien być wolny od stereotypów i uprzedzeń;
• o wysoką jakość usług audiodeskrypcji, napisów dla osób niesłyszących i tłumaczenia w polskim języku migowym – zgodnie z obowiązującymi standardami. Tutaj pomocne będą stanowiska Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

Osoby prowadzące debaty powinny zapraszać do udziału w nich osoby z niepełnosprawnościami.

Potrzebujemy informacji o uprawnieniach przysługujących osobom z niepełnosprawnościami i wyjaśnienia, jak z nich korzystać.

• Państwowa Komisja Wyborcza powinna przeprowadzić szeroką kampanię informacyjną o rozwiązaniach skierowanych do osób z niepełnosprawnościami. Do tego można wykorzystać różne kanały komunikacyjne, np. strony internetowe, radio, telewizję czy ulotki informacyjne. W kampanii można informować o alternatywnych formach głosowania, takich jak głosowanie przez pełnomocnika czy głosowanie korespondencyjne, a także o możliwości korzystania z nakładki w alfabecie Braille’a.

• Władze lokalne powinny szeroko informować o sprawach organizacyjnych: siedzibach lokali wyborczych, siedzibach lokali dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami, procedurach udziału w głosowaniu i ważnych terminach. Mogą przygotować dodatkowe materiały i wykorzystać różne sposoby dotarcia do wyborców i wyborczyń. Ważne jest, żeby osoby wykluczone cyfrowo miały też dostęp do wszystkich informacji.

• Organizacje społeczne mogą prowadzić ogólnopolskie i lokalne kampanie informacyjne o wyborach. W materiałach powinny zwracać uwagę na rożne potrzeby osób z niepełnosprawnościami.

Potrzebujemy dostępnych lokali wyborczych oraz uważności na potrzeby osób z niepełnoprawnościami.

Władze lokalne mają obowiązek:

• przygotować lokale obwodowych komisji wyborczych dostosowane do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami, zgodnie z kryteriami wskazanymi w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury i odpowiednio wcześnie skontrolować ich dostępność, poinformować o lokalizacjach dostosowanych lokali;
• zapewnić dostępność nakładek do głosowania w alfabecie Braille’a.

Władze lokalne mogą również:

• likwidować bariery w bezpośredniej okolicy lokali wyborczych – upewnić się, że nie będzie prac remontowych, dopilnować, by w dniu głosowania była otwarta szeroka brama itp.;
• zadbać o dostępność pozostałych lokali wyborczych (innych niż te, które gminy wskazały jako dostępne dla osób z niepełnosprawnościami);
• zadbać o sprawną i godną obsługę osób z niepełnosprawnościami podczas głosowania.

Administracja wyborcza powinna podczas szkoleń członkiń i członków obwodowych komisji wyborczych:

• uwzględniać szerzej tematykę potrzeb wyborców z różnymi niepełnosprawnościami;
• wskazać właściwe sposoby komunikowania się z osobami z niepełnosprawnościami, które przyjdą na głosowanie;
• zwrócić szczególną uwagę na warunki, jakie musi spełniać lokal dostosowany do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami;
• informować o tym, w jaki sposób kontrolować dostosowanie lokalu wyborczego do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami;
• informować o tym, jak podjąć skuteczną interwencję w razie stwierdzenia niedostosowania.

Społeczni obserwatorzy wyborów oraz mężowie zaufania powinni zwracać uwagę na kwestię dostępności lokali wyborczych.

Oto przykłady głosów z debaty „Wybory dostępne dla wszystkich?”:

• Wybory to święto. Chcę w tym dniu być z innymi.
• Brakuje programów politycznych w formacie łatwym do czytania i rozumienia (ETR). Są one potrzebne osobom z niepełnosprawnością intelektualną.
• Gdy w telewizji nie ma napisów i tłumacza polskiego języka migowego – nie rozumiem, co mówią politycy. Nie mogę podejmować własnych decyzji.
• Składaliśmy pisma do komitetów wyborczych – ale nie było dialogu. Czujemy się traktowani jak dzieci, które muszą pogodzić się z brakiem dostępu do informacji.

Razem możemy to zmienić!

Źródło: Krzysztof Michałowski/bip.brpo.gov.pl, fot. Grzegorz Krzyżewski/BRPO