Opiniujemy zmianę ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych!

Treść pisma przesłanego do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

Warszawa, 19.08.2024 r.

Dot.: BON-VII.0210.25.2024

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej ul. Nowogrodzka 1/3/5 00-513 Warszawa

Szanowni Państwo,

Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami, jako organizacja ogólnopolska zrzeszająca 22 organizacje, której celem jest między innymi wpływanie na polityki społeczne i rozwiązania podnoszące jakość życia osób z niepełnosprawnościami, przedstawia swoje stanowisko w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (UD55) z dnia 26.07.2024 r.

Na wstępie warto podkreślić, że w kontekście rozumianych krótkoterminowo zmian ekonomicznych i społecznych zaproponowana nowelizacja, polegająca w dużej mierze na podwyższeniu kwot dofinansowań do wynagrodzeń, jest zgodna z interesem pracodawców osób z niepełnosprawnościami i w pewnym stopniu także tych osób. Ostatecznie przecież zwiększenie poziomu dofinansowania nie pociąga za sobą wprost zwiększenia zarobków osób z niepełnosprawnościami, a jedynie obniża obciążenia pracodawcy. Można jednak założyć, że w części przypadków działanie to pozwoli zachować same miejsca pracy.

Zachęcamy jednak, by pójść o wiele dalej i dokonać gruntownej i kompleksowej rewizji funkcjonującego od początku lat 90. XX wieku systemu wsparcia pracowników z niepełnosprawnościami. Rewizja ta postulowana jest od lat, ponieważ dostępne analizy wskazują, że efektywność obecnych mechanizmów jest dalece niesatysfakcjonująca, a wzmacnianie nieskutecznego instrumentu długoterminowo nie ma większego sensu.

Według danych GUS BAEL, publikowanych cyklicznie na stronie Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, współczynnik aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnościami w wieku produkcyjnym od kilkudziesięciu już lat waha się w okolicach 25-30 proc. Zgodnie z najnowszymi danymi za IV kwartał 2023 roku, jest to 33,4 proc., przy wskaźniku zatrudnienia na poziomie 31,7 proc. Nie są to wartości satysfakcjonujące, zwłaszcza w porównaniu do średniej unijnej, a także w kontekście głównego celu zapisanego w Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030, tj. wzrostu współczynnika aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnościami w wieku produkcyjnym do wartości 45 proc. w 2030 roku. Niestety nic nie wskazuje na to, by funkcjonujący obecnie system wsparcia pozwalał do roku 2030 skokowo zwiększyć aktywność osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy i zbliżyć nas do celu wskazanego w ww. Strategii.

Potrzeba pełnej, całościowej reformy systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy, poprzedzonej poważną, wielowątkową debatą. Przyczynkiem do niej są przeprowadzone analizy, a także propozycje rozwiązań, stworzone w ramach trzech projektów systemowych, zrealizowanych w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020, których liderem było Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej:

Aktywni niepełnosprawni – narzędzia wsparcia samodzielności osób niepełnosprawnych (POWR.02.06.00-00-0064/19-01),

Włączenie wyłączonych – aktywne instrumenty wsparcia osób niepełnosprawnych na rynku pracy (POWR.02.06.00-00-0065/19),

Opracowanie projektu ustawy wdrażającej Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych o proponowanej nazwie: Ustawa o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami wraz z Oceną Skutków Regulacji i uzasadnieniem, jak też propozycji zmian legislacyjnych podążających za nową ustawą (POWR.02.06.00-00-0066-21).

Szczególnie istotne jest dostosowanie krajowych rozwiązań do wymogów Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, ratyfikowanej przez Polskę niemal 12 lat temu. W kontekście systemu dofinansowań rekomendacje nakreślili autorzy Analizy w zakresie faktycznej sytuacji osób z niepełnosprawnościami i rozwiązań prawnych z zakresu ich wsparcia, przeprowadzonej w ramach trzeciego z przywołanych wyżej projektów:

„Pełne upodmiotowienie osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy wymaga także przeformułowania systemu dofinansowań dla pracodawców. O ile samo funkcjonowanie systemu dofinansowań wydaje się zasadne, o tyle należy rekomendować, by był on wprost powiązany z mechanizmem racjonalnych usprawnień. Wysokość kwoty dofinansowania dla pracodawcy powinna być powiązana z faktycznymi wyższymi kosztami zatrudnienia i utrzymania w pracy konkretnego pracownika z niepełnosprawnością i wynikać z indywidualnych możliwości i potrzeb tego pracownika. Mechanizm określania niezbędnych racjonalnych usprawnień, a co za tym idzie kwoty dofinansowania dla pracodawcy, powinien uwzględniać podejście skoncentrowane na osobie, podmiotowość osoby z niepełnosprawnością i indywidualne podejście do jej potrzeb. Wypracowania wymaga sposób określania tych potrzeb i niezbędnych usprawnień, wydaje się jednak, że powinien być on powiązany z nowym systemem orzecznictwa. Kluczowa powinna być indywidualizacja wsparcia dla pracownika z niepełnosprawnością”.

Stosowane obecnie rozwiązania dalekie są od indywidualizacji wsparcia, pełnej podmiotowości osoby z niepełnosprawnością oraz skupienia na jej potrzebach. Dodatkowo, jak wskazano wyżej, funkcjonujący od ponad 30 lat system wydaje się wyczerpywać swoją efektywność i tracić swoją adekwatność, konsumując jednocześnie ogromne środki. Jego dalsze łatanie pozwoli jedynie podtrzymać obecną sytuację, bez osiągania zasadniczego efektu w postaci realnego zwiększania współczynnika aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnościami.

Dlatego, zwłaszcza w obliczu wyzwań społeczno-ekonomicznych, zachęcamy do poważnej debaty i co najmniej gruntownej rewizji funkcjonującego obecnie systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy.

Z poważaniem,

dr Krzysztof Kurowski

Przewodniczący Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami